ماموستا جلال الدین شافعی، فرزند ملا صالح، در سال ۱۳۱۲ در روستای چوملو از توابع بخش زیویه شهرستان سقز چشم به جهان گشود. نسب او به خاندان علمی و مذهبی شناخته شده ای می رسد.

تحصیلات دینی را نزد پدرش در روستای سونج آغاز کرد و در ادامه نزد علمای بزرگی همچون ملا عبدالقادر فائض، سیدعبدالعزیز، ملا هادی افخم زاده، ملا محمود مفتی سنندج و ملا باقر بالک در روستاها و مناطق مختلف از جمله قلقله، باغلوجه، پنجوین (در کردستان عراق) کسب علم کرد.

نگاهی به اثر جاودانه

کتاب جغرافیای تاریخی کردستان یکی از مهم ترین آثار به جامانده از ایشان است که در سال ۱۳۷۸ توسط انتشارات «ن والقلم» تهران، در ۱۰۲۰ صفحه و تیراژ ۳۰۰۰ نسخه، به زبان کردی منتشر شد. این کتاب اطلاعات گران سنگی از مناطق کردنشین ایران، به ویژه شهرستان سقز، ارائه می دهد و در نوع خود بی نظیر است.

در ابتدای کتاب، نویسنده به تبیین تاریخ کردستان از دوران مادها تا سال های اخیر پرداخته و حدود و ثغور جغرافیایی آن، همسایگان، اقوام ساکن و تحولات تاریخی منطقه را به تفصیل بررسی کرده است. سپس به موضوعاتی چون زبان و ادبیات کردی، مذاهب رایج، آب وهوا، مشاهیر کرد، کوه ها، دریاچه ها، چشمه ها، اقتصاد محلی، ساختار شهرها و ... پرداخته شده که نشان از جامعیت نگاه مؤلف دارد.

اهمیت معرفی روستاها

بی تردید، مهم ترین بخش این اثر سترگ، معرفی دقیق و مستند روستاهای شهرستان سقز و استان کردستان است. کسانی که تجربه گردآوری اطلاعات روستایی را دارند، به خوبی می دانند که این کار تا چه اندازه زمان بر، دشوار و نیازمند حضور میدانی و دقت بالاست. شافعی در این کتاب، ۳۰ شهر، ۸۶ دهستان و ۱۸۵۰ روستای استان کردستان را به صورت خلاصه اما پرمحتوا معرفی کرده است.

اطلاعات ارائه شده شامل موقعیت جغرافیایی، معنای نام روستا و دهستان، پیشینه نام گذاری، اسامی بزرگان، طوایف، فاصله با شهر، جمعیت تقریبی، مشاغل رایج، صنایع دستی، غذاهای محلی، امکانات موجود، و همچنین اطلاعات طبیعی همچون کوه ها، چشمه ها و اماکن فرهنگی و مذهبی است.

ضرورت بازخوانی و به روزرسانی

گرچه گذر زمان موجب تغییر در جمعیت، امکانات و گاه حتی نام و ساختار روستاها می شود، اما ثبت و نگهداری اطلاعات تاریخی و جغرافیایی هر منطقه برای آیندگان ضرورتی انکارناپذیر است. تلاش ماموستا شافعی در ثبت این میراث مکتوب، اقدامی پیشروانه و مسئولانه است که امروز بیش از هر زمان دیگری اهمیت آن احساس می شود.

وداع با فرزانه ای مردمی

ماموستا ملا جلال شافعی، این عالم متواضع، پژوهشگر سخت کوش و راوی صادق تاریخ منطقه، در ۲۵ اسفند ۱۳۹۸ در شهر سقز چشم از جهان فروبست. یاد و نامش با آثارش زنده است و کتاب جغرافیای تاریخی کردستان بی تردید یکی از سرمایه های ماندگار فرهنگی این سرزمین خواهد بود.